Μαθαίνω για τον τόπο μου

 (Απόσπασμα από το Βιβλίο "ΤΟ ΠΟΛΥΡΡΑΧΟ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ" του συγγραφέα Γιώργου Δαλαγιώργου)

.......................................................................................................

Α2.  Το οικιστικό δίκτυο του καζά Σερβίων

Ο μεγαλύτερος οικισμός του καζά είναι η πρωτεύουσα Σέρβια με 1075 εστίες (για την ακρίβεια χριστιανοί: 722 σπίτια, 121 άγαμοι, 134 χήρες και 98 μουσουλμάνοι υπόχρεοι φορολογίας), που αντιστοιχούν σε πληθυσμό  περίπου 5000 κατοίκων, σημαντικό αριθμό για πόλη του 16^ου αι. Οι μουσουλμάνοι ανέρχονται στο 10% του πληθυσμού, εκτός από αυτούς που δεν περιλαμβάνονται στα κατάστιχα.

Μεγάλοι σχετικά οικισμοί είναι επίσης ο Βελβεντός και η Κάλιανη (σημ. Αιανή), οι οποίοι, με 651 και 615 εστίες αντίστοιχα, εμφανίζουν πληθυσμούς της τάξεως των 2500 - 3000 κατοίκων. …………………….

Ακολουθεί το ορεινό Ράχοβο (σημ.Πολύρραχο) με 304 εστίες, που αντιστοιχεί σε πληθυσμό περίπου 1.200 – 1500 κατοίκων. Το γεγονός αυτό θεωρούμε αξιοσημείωτο, δεδομένου ότι το Ράχοβο είναι γνωστό ως ένας ανέκαθεν μικρός και απόκεντρος οικισμός, που παρουσίασε κάποια οικονομική ανάπτυξη κατά την Τουρκοκρατία, εξαιτίας της παραγωγής και εμπορίας δαμάσκηνων, Ο μεγάλος, σχετικά, πληθυσμός που εμφανίζει το Ράχοβο κατά το 1528, ίσως συνδέεται με την αναφορά του ιστορικού της Κοζάνης Παν.Λιούφη ότι το Ράχοβο ήταν πατρίδα των προγόνων του Κοζανίτη λόγιου Χαρίσιου Μεγδάνη, καπεταναίων της περιοχής (ίσως αρματολών) αναγνωρισμένων από τη βυζαντινή ακόμα, αλλά και την μετέπειτα τουρκική εξουσία.  Με βάση αυτή την παράδοση που διασώζει ο Λιούφης, και τον μεγάλο πληθυσμό που εμφανίζει ο οικισμός στο κατάστιχο του 1528, πιθανολογούμε ότι το Ράχοβο ήταν κατά την πρώιμη Τουρκοκρατία αναπτυγμένος ορεινός οικισμός (μάλλον κτηνοτροφικός), που ίσως ήταν και έδρα τοπικού αρματολικιού επιφορτισμένου με την διασφάλιση των συγκοινωνιών στη διάβαση Πόρτες Σερβίων, κοντά και υπεράνω της οποίας είναι κτισμένο. Όμως το Ράχοβο δεν αναφέρεται στο κατάστιχο ως δερβενοχώρι, όπως ο (αταύτιστος) οικισμός με το όνομα Κώμος του κατάστιχου. …..

Μικρότερος οικισμός εμφανίζεται η Κοζάνη με 154 εστίες συνολικά, οι οποίες μοιράζονται σε δύο τιμάρια (στο ένα περίπου 91 σπίτια, 23 άγαμοι και 15 χήρες και στο άλλο 22 σπίτια και 3 άγαμοι αντιστοίχως), αναφερόμενα σε δύο διαφορετικές περιοχές του κατάστιχου. Έτσι επιβεβαιώνεται πλήρως η αναφορά στο χειρόγραφο με τίτλο «Απογραφική έκθεσις του μεσημβρινού μέρους της Μακεδονίας» που αποδίδεται στον Κοζανίτη λόγιο Χ.Μεγδάνη (1818), σύμφωνα με την οποία «αυτή η πολιτεία (ενν.Κοζάνη) κατά τον 16^ο αιώνα ήτον μικρόν χωρίον ως 150 οσπητίων».

Θύμησες άλλης εποχής !! (Από το άλμπουμ του Κώστα Μουσαφειρόπουλου)